Hadrian Aquaduct in Athene
Het Hadrian Aquaduct van Athene werd gebouwd in 140 n.C. en is het enige Romeinse aquaduct – van dit type en formaat – dat in Europa is gebouwd én nog steeds water vervoert. Het aquaduct van 20 km tart vanaf de randen van de berg Parnitha en eindigt in twee watertanks (1870) op het Dexameni-plein. “Dexameni” betekent watertank en is gelegen in het Kolonaki-gebied. Het uitlijningsontwerp van Hadrian verbind twee plaatsen op een soepele manier in termen van hoogteverschil. Het stromende water komt door wateronttrekking uit de ondergrondse watervoerende laag, evenals uit waterstromen die het aquaduct tegenkomt. Het aquaduct verbindt buurten van de gemeenten Acharnes, Metamorfosi, Heraklion, Marousi, Chalandri, Pilothei-Psychiko en Athene. Het water is geschikt voor irrigatie en ander niet-drinkgebruik.
Vanwege de helling stroomt het water op natuurlijke wijze in de ondergrondse tunnel van het aquaduct, met eenafmeting van 1,2 meter tot 1,6 meter hoog en 0,8 meter breed. Het Hadrian aquaduct werd gebouwd door 465 waterputten te boren langs de lengte van het uitlijningsontwerp. Vroeger werd de tunnel tegelijkertijd uit twee aangrenzende waterputten gegraven, totdat ze elkaar ontmoetten. Deze waterputten – tot op heden zichtbaar – waren ook nuttig voor ventilatie, verlichting en reiniging van de tunnel. Het Hadrianus aquaduct werd tussen 1870 en 1932 op verschillende tijdstippen gereinigd en gerepareerd – omdat verschillende delen op werden genomen in het nieuwe waterleidingnet van Athene, gebouwd door waterbedrijf ULEN.
Het Hadrian Aqueduct vandaag de dag
Vandaag de dag is Hadrian op verschillende delen vernietigd vanwege verval, maar ook vanwege de stadsontwikkeling erboven (bouwwerkzaamheden voor de aanleg van de Metro en het Olympische dorp tijdens de Olympische Spelen, enz.). Niettemin voert Hadrian vanaf de bouw tot vandaag nog steeds water door waterwinning van de ondergrondse aquifers (een lichaam van doorlatend gesteente dat grondwater kan bevatten of overbrengen) die voorbij komen. Tegenwoordig is de waterleiding en riolering van Athene (EYDAP) verantwoordelijk voor het Hadrian Aqueduct, dat het van Ulen heeft geërfd, als een inactief deel van het hele watervoorzieningsnetwerk.
Tot op heden zijn 390 waterputten van het aquaduct gelokaliseerd en gedocumenteerd. 228 van hen zijn zichtbaar, waarvan 174 van hen zich bevinden in de openbare ruimte. Tot op heden blijft dit unieke aquaduct – in termen van Europees cultureel erfgoed – zowel als monument als een watervoorraad onbekend bij verschillende communities. De gemeente Metamorfosi is de enige gemeente die tot op heden het water van het aquaduct gebruikt om 80% van de gemeentelijke groene zones water te geven¹.
Het aquaduct loopt onder zeven gemeenten met verschillende kenmerken: beginnend vanuit Acharnes en het Olympisch dorp – een verwaarloosd gebied met een zeer lage verbinding met het stadscentrum, onder verschillende buitenwijken door en eindigend in Kolonaki (een van de rijkste en meest centrale) Atheense wijk). Het Hadrian aquaduct bied veel kansen voor een mogelijk netwerk tussen verschillende werelden. Dit draagt bij aan een uitdagende, maar vruchtbare kans voor samenwerking en interactie tussen studenten met verschillende achtergronden en alledaagse levens.
¹Source of text:
EYDAP (Athens Water Supply and Sewerage Company), Executive Division of Coordination & Supportive Operations, Division of Environmental Affairs, Research & Development, Department of Evaluating and Supporting new Activities: Preliminary Research –Master Plan (due to students’ placement)“Proposal on the enhancement of Hadrian Aqueduct”, Athens, September 2019
De Qanat van de stad Palermo (900 v.C)
De Qanat is een prachtig ondergronds waterbouwkundig bouwwerk. De naam, zoals velen op Sicilië, komt van de vroege bezettingen door de Arabieren en betekent “kanaal” in het Engels. De naam werd gebruikt om de complexiteit van ondergrondse aquaducten (van tien kilometer lang) aan te duiden dat in het Arabische tijdperk werd gebouwd om water te brengen naar de oppervlakte. De tunnels hebben eeuwenlang geduurd en dateren uit de periode die gaat van de Arabische overheersing tot die van de Noormannen, die de techniek van hun voorgangers leerden².
In het geval van de Qanat in Palermo is het bouwproces gebaseerd op de betrokkenheid van Muqanni. Deze figuren waren gespecialiseerde werknemers die verantwoordelijk waren om waterbronnen te vinden en de hydraulische infrastructuur aan te leggen, waarbij het engineering proces werd aangepast aan de conformaties van de grond, zodat ze de brosse rotsmorfologie beter benut konden worden³.
Duizend jaar geleden was de stad een van de drukste van Europa. Ondanks de grote populatie was er zeker geen tekort aan water dankzij de Qanat. Het aquaduct verzamelde zijn water uit de uitlopers van de Conca d ‘Oro (de Gouden Vallei in de buurt van Palermo die in het verleden bekend stond voor het enorm aantal citroenbomen, waarvan de naam Golden)4. In het bijzonder droeg de Qanat water naar het centrum van de stad dankzij een minimale helling: men kon gemakkelijk water uit de putten halen met minimale energiekosten.
Volgens de geoloog Pietro Todaro, één van de belangrijkste experts van de Qanat van Palermo, stroomde delen van het aquaduct onder de huizen van de adel.
Op deze manier, dankzij de aanwezigheid van stromend water, kon de nobele genieten van een binnentemperatuur tijdens de langdurige warme zomerdagen5.
Het uitgebreide netwerk van smalle ondergrondse tunnels bevindt zich voornamelijk in het gebied onder de Calatafimistraat. In het verleden huisvestte dit gebied een verbazingwekkend complex van tuinen, borrelende fonteinen en exotische planten. In die tijd hadden ze grote hoeveelheden water nodig om de planten te bewateren tijdens de Siciliaanse zomers, maar helaas zijn tegenwoordig al deze prachtige buitenplaatsen verloren gegaan en vervangen door slecht onderhouden gebouwen.
Het Qanat vandaag de dag
Tegenwoordig heeft de Qanat duidelijk zijn oude functies verloren, maar toch blijft dit ongelooflijke technische werk fascinerend. Veel begeleide bezoeken in de Qanat worden periodiek georganiseerd door nationale en lokale organisaties of door internationale instellingen in het kader van projecten. Bijvoorbeeld de Fondazione UNESCO Sicilia (UNESCO Sicilië Foundation) heeft rondleidingen georganiseerd door het aquaduct voor het project #SEMBERUNESCO7. Ook worden bewoners van Palermo voor een bezoek door nationale en lokale verenigingen met een liefde voor de geschiedenis van Qanat.
De scholen van Palermo hebben belangstelling getoond om aan het Hadrian project deel te nemen, aangezien de Qanat een zeer bekende oude waterlijn van de stad Palermo is. Helaas is de Qanat in het centrum van Palermo (waar de gecontacteerde scholen zijn gevestigd) niet meer beschikbaar om te bezoeken. De scholen en de gemeenschap van de stad Palermo behouden echter een grote interesse en nieuwsgierigheid naar dit oude meesterwerk.
²We are Palermo, “Qanats of Palermo,” We are Palermo, https://wearepalermo.com/news/qanats-palermo/.
³DiscoverItaly Alitalia, “Underground Palermo: what to do in Palermo,” DiscoverItaly Alitalia, https://discoveritaly.alitalia.com/en/us/destinations/palermo/what-to-do-in-palermo-secret-pearls.
4Pizzuto Antinoro, Massimo. Gli Arabi in Sicilia e il modello irriguo della Conca d’Oro Palermo. CIP – Biblioteca centrale della Regione siciliana, 2002
5Pietro Todaro, “Sistemi d’acqua tradizionali siciliani: qanat, ingruttati e pozzi allaccianti nella Piana di Palermo,” Geologia dell’ambiente, n. 4 (2014), https://www.researchgate.net/publication/268807059_Sistemi_d’acqua_tradizionali_siciliani_qanat_ingruttati_e_pozzi_allaccianti_nella_Piana_di_Palermo.
6We are Palermo, “Qanats of Palermo,” We are Palermo, https://wearepalermo.com/news/qanats-palermo/.
7Official website of the Municipality of Palermo, “Settembre Unesco per conoscere i siti dell’arabo normanno. Dal 14 al 29 settembre a Palermo,” Official website of the Municipality of Palermo, https://www.comune.palermo.it/noticext.php?cat=1&id=24583.
Delfshaven, Rotterdam, Netherlands (1389)
Ongeveer een kwart van Nederland ligt onder NAP (‘Normaal Amsterdams Peil’: het gemiddelde zeeniveau) en zo’n 30% van ons land is gevoelig voor rivieroverstromingen. Het deel van Rotterdam waar wij tijdens het project op zullen focussen is ongeveer 8 m NAP8.
In Nederland hebben wij een bijzondere relatie met het water, maar het is de moeite waard om de cultuur omtrent water beter te laten verkennen door de scholen en instrumenten voor de docenten als onderdeel van het HADRiAN kader.
Voor ons heeft water veel positieve en negatieve connotaties: overstromingen en de continue strijd tegen het water, maar ook schaatsen op het ijs, zeilen, schoon drinkwater uit de kraan, fietstochten door de regen en onze hoogstaande kennis van watermanagement en beheer.
Delfshaven is deel van Rotterdam aan de rechterkant van de rivier de Nieuwe Maas. Delfshaven groeide rondom de haven van Delft. De stad Delft was niet verbonden aan de grote rivier, waardoor de graaf van Aelbrecht van Beieren in 1389 besloot de stad te verbinden aan de Maas via een kanaal, de Delfshavense Schie, leidend tot een haven, 10 km ten zuiden van de stad. De nederzetting werd genoemd Delfshaven9. De haven werd een van de meest belangrijkste locaties voor handel, overslag, haringvangst en scheepsbouw.Halverwege de 16e eeuw groeide Delfshaven tot een bloeiende plaats met rond de duizend inwoners door de haringvisserij en walvisserij. Daarnaast was het ten tijde van de VOC (Vereenigde Oostindische Compagnie) de handelshaven voor specerijen en het Delfts blauwe porselein. In 1672 werd er een groot VOC zeewarenhuis gebouwd in de haven. Bij het eind van de VOC ging het steeds slechter met de haven ging verzocht Delfshave in 1866 geannexeerd te worden door Rotterdam10.
De haven speelde een belangrijke rol voor de Pilgrim Fathers of Pilgrims, een groep Engelse geloofspuriteinen die hun land verlieten onder druk van koning Jacobus I van Engeland die hun toevlucht vonden in Leiden. Op 1 augustus 1620 voerden de Pilgrim Fathers of Pilgrims vanuit Delfshaven met de Speedwell naar Southampton (US). Sindsdien werd de dorpkerk ‘de Oude Kerk’, omgedoopt tot de Pelgrimskerk. Later in de 18e eeuw groeide de jeneverindustrie en werden verschillende graanmodels gebouwd in en rondom Delfshaven11.
De haven en het dorp werd langzaam aan opgeslokt door de stad Rotterdam en verloor grotendeels zijn verbinding met de rivier. Wel was het drijvend zwembad voor heren in de Middenkous een van de hoogtepunten voor buurbewoners aan het begin van de 20ste eeuw.
Zowel het doortrekken van de Westzeedijk (de belangrijkste waterkering voor Rotterdam) als de aanleg van een spoorbundel hadden het oude Delfshaven van de Maasuitgang afgesloten. Er was nog wel de Ruigeplaatsluis, maar de aanwezigheid van de rolbasculebrug voor de havenspoorlijn bemoeilijkte de doorvaart ervan ernstig. Begin jaren dertig verloren de oude havens definitief hun functie voor de scheepvaart door de omlegging van de waterverbinding tussen de Delfshavense Schie en de Maas via de nieuwe Coolhaven en Parksluizen (1926- 1931). Na het functieverlies van de achterste havenlinie, verdween met de verschuiving van de Rotterdamse haven in de richting van Europoort, ook alle havenactiviteit uit de latere, negentiende-eeuwse havenbekkens. De bedrijven en fabriekjes op de Ruigeplaat en rond de Middenkous vertrokken. De ziel van een actief havenfront en scheepvaartactiviteiten was voorgoed verdwenen12.
Delfshaven overleefde veel slagen en oorlogen. Rotterdam was tijdens de Tweede Wereldoorlog Rotterdam de dupe van vele bombardementen, maar gelukkig bleef Delfshaven grotendeels ongeschaad, in tegenstelling tot veel andere historische gebouwen in het centrum van Rotterdam. Na de Tweede Wereldoorlog was de stad toe aan een nieuwe start. Tijdens de Wederopbouw (1940-1960) werd een groot deel van Rotterdam herbouwd, waardoor vele gebouwen ruimte moesten maken voor een modernistische stad. Ook werden een aantal gebouwen in Delfshaven afgebroken vanwege de slechte staat van de panden. In de zestiger jaren werd Historisch Delfshaven officieel aangewezen als beschermd stadsgezicht13.
Tegenwoordig in Delfshaven
Tegenwoordig heeft de wijk Delfshaven meer dan 75,000 inwoners, verdeeld over acht buurten. De haven is goedbezocht door toeristen in Rotterdam. Verschillende antiek- en snuisterijenwinkels, cafés en restaurants zijn er te vinden. Bezoek verschillende café’s, restauranten of de bierbrouwerij en drink een drankje aan de kade of over het water. Tijdens koude winters, als de grachten dichtvriezen, is het ook mogelijk te schaatsen in Delfshaven. Jammer genoeg wordt het ‘s winters niet meer zo koud in Nederland door de klimaatverandering de afgelopen jaren.
Vele erfgoedorganisaties en tours zijn actief in de buurt en in 2020 wordt zelf een groot festival georganiseerd ter ere van het 400 jarige bestaan van de Pelgrimskerk.
De waterlijn en de betrokken scholen, als geassocieerde partners, vormen een interessant systeem van natuurlijke, stedelijke, sociale en erfgoeddimensies. De waterlijn biedt een verbinding met 400 jaar oude geschiedenis van stedelijke ontwikkeling, terwijl het de cluster van de scholen verbindt met de rivier de Nieuwe Maas. De scholen in het bredere gebied zijn allemaal heel verschillend in het opleidingsniveau, de aanpak en de “cultuur”.
8Krnwtr, ‘Hoogtekaart van Nederland’, https://www.krnwtr.nl/hoogtekaart-van-nederland/
9Stadsarchief Rotterdam, ‘Delfshaven’, https://stadsarchief.rotterdam.nl/apps/stadsarchief.nl/regio/rotterdam/delfshaven/index.xml
10Vers Beton, ‘Benut de historische rijkdom van delfshaven’, https://versbeton.nl/2018/08/benut-de-historische-rijkdom-van-delfshaven/
11Erfgoed Leiden, ‘Schatkamer: Pelgrim Archives’, https://www.erfgoedleiden.nl/schatkamer/380-pilgrim-archives
12Bospolder Tussen Dijken, Rapportage Historisch Delfshaven-Schans Watergeusgebied, http://bospoldertussendijken.nl/wp-content/uploads/2018/04/180409-rapportage-Historisch-Delfshaven-SchansWatergeusgebiedcompressed.pdf
13Idem